HİZMET AHLAKI

HİZMET AHLAKI

Yüce Rabbimiz, insanoğlunu yaratılmışların en şereflisi kılmıştır. Akıl, düşünme, konuşma, faydayı zararlıdan ayırabilme gibi kabiliyetler vermiş, paha biçilmez nimetlerle bedeni ve ruhi varlığımızı donatmıştır. Dünyayı insana beşik kılmış, uçsuz bucaksız kainatı ve içindekileri insanın emrine, hizmetine sunmuştur.

Kainattaki hiç bir şeyin boşuna yaratılmadığını, Yüce Rabbimizin Kitabı Mübini'ndeki beyanlarından biliyoruz. Zerreden kürreye kadar her şeyin bir varlık hikmeti bulunmakla beraber her ne varsa ölçülü ve sistemli yaratılmıştır.

Yüce Rabbimiz, kâinatı bilinen ve bilinmeyen, görünen ve görünmeyen varlıklarla donatmış ve en mükemmel varlık olan insanoğlunun hizmetine sunmuştur.

Yeryüzü ve içindeki bütün varlıklar, toprak, su, hava, hayvanlar, bitkiler, ay, güneş, yıldızlar, gece ve gündüz... Kısacası her şey Cenab-ı Rabbü’l-Alemin’in yarattığı gaye istikametinde insanlara hizmet veriyor.

Madem ki, her şey bir nizam ve intizam içinde hareket ediyor ve yaratılmış her şey insanoğluna hizmet için görevlendirilmiş peki bu âlemde yaratılmışların en şereflisi olma özelliğini elinde bulunduran insanoğlu, kendi varlık sebebi üzerinde niçin düşünmez? Kâinattaki her şeyin bir hizmeti yerine getirmek için var edildiğini görüyorken, kendinin hangi hizmeti görmesi gerektiğini niçin araştırmaz?

En mükemmel varlık olarak yaratılan, Âlemlerin Rabbi’ne kulluk için seçilen, dahası yeryüzüne O’nun halifesi olarak gönderilen insan, hiç şüphesiz başıboş değildir. Büyük vazifeler ve önemli hizmetler için var edilmiştir. İslam, bütün bu hakikatleri açıklayan ve bunlara göre bir hayat programı sunan yegâne dindir.

Rabbi ile irtibatını sağlam tutmaya çalışan, O’nun dinini hayatının merkezine koyan bir mümin, bu yaradılış gayesini bilen ve kendini ona göre ayarlayan kişidir. Zerreden kürreye kadar bütün mevcudat nasıl boyun eğiyorsa, o da Rabbi’ne boyun eğmiştir, O’na teslim olmuştur. Zaten İslam kelimesinin bir anlamı da budur. Böyle birinin kalbi, kendisinden beklenen ilahi vazifelere hassas ve açıktır. 0nun için hayat, doğum ve ölümden ibaret değildir, bilakis ahret hayatının başlangıcı ve tarlasıdır. O nedenle burada yaptığı her şeyin toprağa atılan tohum mesabesinde olduğunun farkındadır. Ahirette ektiklerini biçeceğini gayet iyi bilmektedir.

Bu açıdan bakıldığında denilebilir ki, müminin hayatı hizmetten ibarettir. Mümin, evvela güzel kullukla, taat ve ibadetlerle kendi ebedi hayatına hizmet eder.

“O gün insanlar, yaptıklarının karşılığı kendilerine gösterilmek üzere bölük bölük dönecekler. Kim zerre kadar iyilik yaparsa onun mükâfatını görecek. Ve kim zerre kadar kötülük yaparsa, o da onun karşılığını görecek.” [629]  İlahi ferman gereği, ahiret yurdunda iyilik ve güzelliklere erişmek için çabalar. O’nun çizdiği emir ve yasaklar dairesini, yani Allah’ın sınırlarını gözetir. Bütün bunları yaparken amellerine güvenmek yerine, Yüce Rabbi’nin rızasını, rahmet ve şefkatini kazanmayı amaçlar. [630]

Anlaşılan odur ki, herkes eninde sonunda yaptıklarının karşılığını bulacaktır. Ayetler, dünyada yapılan en küçük hayır veya şerrin bile kaybolma­yacağını, ahiret gününde bunun hesabının verileceğini ve karşılığının ödül veya ceza şeklinde alınacağını ifade eder. [631] Hz, Peygamber (s.a.v) de "Bir yarım hurma veya bir güzel sözle olsun ateşten korunun" [632] şeklindeki buyruğuyla kişinin, karşılığını Allah'tan bekleyerek iyi niyetle yapacağı en küçük bir hayrın da­hi onu ahret günü ateşten koruyabileceğini belirtmiştir.

Öte yandan Resulullah Efendimiz (s.a.v):“İnsanların en hayırlısı insanlara faydalı olandır.” [633] buyurarak, insanlara faydalı hizmetlerde bulunmayı tavsiye etmiştir. Anne-babanın, evlatların, gerekli hallerde akrabaların ve diğer bütün insanların ihtiyaçlarını karşılayarak hizmette bulunmak, farzdan müstehaba kadar değişik hükümler içermektedir.

Dinimizin tarif ettiği hizmet vazifesini yerine getirmek için mutlaka maddi zenginlik gerekmiyor. Günümüzde düşülen yaygın yanlışın aksine, her insanın kendi haline göre yapabileceği bir hizmet mutlaka vardır. Güler yüzden çocuk terbiyesine, muhtaç birinin ihtiyacını gidermekten güzel komşuluğa, Allah'ın (c.c) mescitlerini temizlemekten yolda mü’minlere rahatsızlık verecek şeyleri kaldırmaya kadar geniş bir alan, hizmet çerçevesinin içine girer. Hal ve imkâna göre bu çerçevenin bir yerinde mutlaka yer almak gerekir. Özellikle hayır amaçlı organizasyonlara katkıda bulunarak küçük imkânların büyük hizmetlere vesile olmasını sağlamak, bugün için büyük önem arz eder.

Öyleyse;

Hizmet müminin aynasıdır.

Hizmet, imanın ve güzel Müslümanlığın belirtisidir.

Hizmet,  iyi niyetin adıdır.

Hizmet, Rahmani tecellilerin kuldaki yansımasıdır. Kul Rahman ve Rahim olan Rabbini tanıdığı ölçüde O’nun kullarına merhametli, faydalı ve yakın olur. Resulullah (s.a.v) Efendimizin tarif buyurduğu üzere, gerçek Müslüman, insanların kendisinden bir zarar görmediği, herkesin ondan rahat ettiği, emin olduğu, fayda gördüğü bir kimsedir. Kendisine güvenilmeyen, insanları sevemeyen ve kimse tarafından da sevilmeyen kimse imanın tadını tadamaz.[634]

MÜRŞİD TALEBELERİNE,BÜTÜN VARLIKLARA HİZMETİ ÖĞRETİR

Allah rızası için bir hizmetin içinde bulunmak kadar kazançlı bir iş yoktur. Rasulullah (s.a.v) Efendimiz hizmet ehlini şöyle övmektedir:

“Bir topluluk içinde en büyük sevabı,onlara hizmet eden alır.” [635]

“İnsanların en hayırlısı,diğer insanlara en faydalı olandır.” [636]

”Sadakaların en faziletlisi,Allah yolunda hizmet etmektir.” [637]

Hadis-i şeriflerde belirtilen menfaatler böyle iken ,insanı bütün hayırlı ibadet, iş ve hizmetlerden geri koyan önce nefsi, sonra kötü arkadaş ve boş kalmaktan, işsiz, ibadetsiz, hedefsiz yaşamaktır. Tek başına kalan kimseye şeytan yakın olur. Onun hem niyetini, hem amelini bozar. Boş kalan kimse, boş işlere bulaşır. Onun için her insan salih insanların nezareti altında Allah yolunda bir çeşit hizmet etmeyi ve onların nazarları altında kalmayı cana minnet bilmelidir. Bugün kamil mürşitlerin, Rabbani alimlerin nezaretinde görülen bütün hizmetler ve o hizmetleri yürütenler, Hz. Süleyman’ın (a.s) nezaretinde görülen hizmetler ve hizmetçiler gibi Yüce Allah’ın himayesi altındadır. Bu kıyamete kadar böyledir.

 Hizmet,insanları rahmet dini ile tanıştırmak ve cennet yoluna sevk etmektir. Kamil mürşid,alemlere rahmet yapılan Hz. Peygamber (s.a.v)’in varisi olarak,bütün varlıklarla hizmeti hedefe alınmış ve bunu başarmıştır. Talebelerine de onu öğretir.

Onun içindir ki,mürşid-i kamiller ”Bir insanın nefsini ıslah etmesinden daha büyük bir hizmet yoktur.” Prensibi ile hareket ederek öncelikle talebelerinin nefsini terbiye etmesini isterler. Çünkü nefsi ıslah, kalbi ihya, ahlakı güzel olan bir insan hem kendisine, hem çevresine hayır verir, rahmet olur. Nefis terbiye olmadan yapılacak işler ne sahibine ne de diğer yaratılmışlara  layıkıyla sonuç verecektir.

Gavs S. Abdulbaki Hz.leri buyurdular ki:

“İnsanlara hizmet ve iyilik etmek isteyen kimse, kendi nefsini ıslah etsin yeter. Nefsini ıslah etmeyen kimse, insanlara gerçek faydayı veremez. Sadatlar, nefislerini ıslah edip istikamet üzere gittiklerinden, insanların hidayetine ve ebedi saadetine vesile olmaktadırlar.”

Terbiye olmuş insanın aldığı edep, düzen, temizlik, sadelik ve kibarlık bütün işlerine yansır. Onun kalbi gibi dili de temizdir. Niyeti gibi işi de doğrudur. İçi gibi dışı da edepli ve sevimlidir. Namazı gibi alış verişi de ilahi ölçülere uyar. Onun Yüce Allah ile hukuku ve edebi güzel olduğu gibi, anne babası, ailesi, komşuları, iş çevresi ve diğer bütün cemiyet ile de her işi güzeldir.

İşte bu duygu ve düşünce ile hareket eden,mürid de mürşidini sadece duasını almak için değil, onlarda bulunan güzel ahlakı almak için yanlarına gitmelidir. Çünkü onun temsil ettiği güzel ahlakı elde etmenin yolu budur. Hak yolcusu mürşidinde gördüğü edeb, zikir, taat, tevazu, hürmet, nezaket, insan sevgisi, sabır, kusurları örtmek ve affetmek, yumuşaklık, ikram ve hizmet ahlakından az da olsa almalıdır. Susuz bir kimsenin tatlı bir su kenarına varıp hiç su almadan geri dönmesi ne kadar acıdır.

Bilinmelidir ki,mürşid-i kamil olan zatlar kendisini öveni değil, izinden gideni sever. Kendisine verilmiş olan ilahi nur ve edebin herkes tarafından paylaşılmasını ister. Allah dostları talebelerinden hediye değil, Allah’tan haya ve O’na dostluk yapmalarını bekler.

Mesleğimiz ne olursa olsun,makam olarak hangi halde olursak olalım, onlara kalbimizi açmalıyız. Bu büyük velilerle beraber olan kimseye onlardan muhakkak bir güzel hal bulaşır. Bu güzel haller, sevgi ve samimiyete göre değişir. Onlarla bulunmaya sabreden kimse, kesinlikle bunun bereketini görür. [638]

Şah-ı Nakşibend Hz.leri, bu yolun usul ve meşrebini şöyle tarif etmiştir:

“Bizim usulümüz, halkın içinde Cenab-ı Hak ile beraber olmaktır. Yolumuz sohbet ve halka hizmet yoludur. Halktan kaçmakta şöhret, şöhrette afet vardır. Hayır, halkın içinde bulunup herkese Allah rızası için hizmet etmektedir.” [639]

HİZMET EDİLECEK BEŞ GRUP

Cenab-ı Hakk’ın rızası için yapılan iyiliklere hizmet denir. İyilik sadece insanlara değil, diğer canlı varlıklara da yapılabilir. Nefes alıp veren her canlı hizmette hedeftir. Susuz bir insana su vermek kadar, içi yanmış bir hayvanı sulamak da hizmettir.

Hizmette sınır olmaz, yer ve insan seçilmez, cemaat ve millet taassubuna düşülmez. Allah’u Teala’nın yarattığı bütün mahlukat hizmette hedeftir. Mümine hizmet gerektiği gibi, mümin olmayan, inkar içinde koşan, haramlara bulaşan insan da hizmete muhtaçtır, ilgiye layıktır. Hizmet, karşımızdakinin ihtiyacını gidermektir.

Hizmetin her türlüsü, yapılması ve korunması istenen ilâhi bir emanettir. Bu emanet onu güzel koruyan ve hakkını verenler için bir rahmettir. Çünkü kul, Yüce Rabbi’nin emrettiği işleri yaparken, sırf Rabbi’nin rızası için başkasının ihtiyaçlarını giderirken öyle büyük bir ahlakı temsil eder ki, Allah’u Teala onunla meleklerine övünmektedir. Bu durumda, hak yolundaki küçük bir hizmet, büyük bir rahmetin sebebi oluyor demektir.

Hace Ubeydullah Ahrar (k.s) der ki:

“Ben bu yolun feyzini tasavvuf kitaplarından değil, halka hizmetten elde ettim. Herkesi bir yoldan götürürler. Bizi de hizmet yolundan götürdüler. Ben hizmette insan ayırımı yapmadım, hayır umduğum herkese hizmet ettim. Heri’deyken sabahları hamama gider ve Müslümanlara hamamda hizmet ederdim. Hizmette iyi veya kötü, beyaz veya siyah, kuvvetli veya zayıf ayırımı yapmadan herkese hizmet ederdim. Hizmetime karşılık olarak kimse bana bir ücret vermesin diye, işimi bitirir bitirmez hemen hamamdan uzaklaşırdım.” [640]

Her mümin Allah yolundaki hizmetlere bir şekilde katılmalıdır. Malı ve canı ile bizzat hizmetin içinde olamayan kimseler, kalbi, niyeti, duası, sevgisi ve rızası ile hizmetlere destek vermelidir.

Ebu Abdullah Turuğbadî(?-961) hazretleri tüm yaratılmışlara hizmet etmenin gerekliliğini:"İnsanlara hizmet ederken, aralarında fark gözetmekten sakının! Çünkü, kendisine hizmet etmek için fark gözetilecek olanlar, geçip gitmişlerdir. Şimdi öyle birisini bulmak çok zordur. Muradına kavuşmak istiyorsan ve maksadının da elinden kaçıp gitmemesini diliyorsan,herkese hizmet et!" [641] buyurmuştur

Mademki hizmet etmenin bu kadar menfaati vardır,öyleyse hizmette öncelik sırasına dikkat etmelidir. Farz bir ibadeti ihmal edip nafile ile uğraşmak hizmet değil hezimettir. Hizmetin hedefi Yüce Mevla’nın rızasına ulaşmaktır. Kulu Allah rızasına ulaştıracak en büyük sebep farz amelleri yapmaktır. İmam Rabbani Hz.lerinin belirttiği gibi bir farzı yerine getirmek bin sene nafile ibadetle meşgul olmaktan hayırlıdır. Bir farzın içindeki sünneti veya edebi yerine getirmek de farzın dışındaki nafile ibadetlerden hayırlıdır. [642]

Hizmet ehli önce farz vazifeleri ve hizmetleri yerine getirmeye çalışmalıdır. Hayır ve hizmet yapmaya en yakınlardan başlamalıdır. İnsanlar içinde anne baba hukuku en ön sırayı alır. Anne babayı aç bırakıp mahallenin muhtaçları ile uğraşmak doğru değildir. Cihadın en büyüğü Allah’u Teala’ya kulluktan sonra anne baba hukukunu korumaktır. Ancak anne veya baba bir haramı emreder veya bir farzı yapmaktan engellerse, o durumda kendilerine itaat edilmez.

Hizmet ehli, ailesinin haklarını da dikkate almalıdır. Nefsi yüzünden işini ve eşini ihmal ederek hizmette başarıya ulaşamaz. Ancak hizmetin gerektirdiği fedakarlıktan kimse kaçmamalıdır.

Öyleyse bilmelidir ki,Rabbimize ihlasla kulluktan sonra,hizmet edeceğimiz, güzel ahlakla davranacağımız ve haklarını koruyacağımız varlıklar beş gruptur.

1-Kan bağı ile bağlı olduğumuz aile: Anne-baba, aile ve akrabalar

Cenab-ı Hakk’ın aşıkları halkı sevmekten ve onlara hizmetten zevk alırlar. Bir gönül yapmak Kâbe'yi yeniden yapmak gibi sevaptır. Hoş edilen gönül, annenin, babanın, hanımın ve yavrunun gönlü olunca sevabı daha çok olur; çünkü birinci hak onlarındır.

Elinde sevgi sermayesi olan kimse, bunu önce en yakınlarına harcamalıdır.

Annesini ihmal edip arkadaşına ikram ve hürmet etmek hak değildir.

Kendi hanımına sert davranıp yabancılara efendilik yapmak mertliğe sığmaz.

Kendi evlatlarına hiç tebessüm etmezken, tanımadığı çocuklara gülücükler dağıtana merhametli insan denmez.

Günümüzde, kendisine, yuvasına, komşusuna ait hizmetlerden kaçıp kendini hayvanların hizmetine adamış kimseler vardır. Hayvan sevilir, korunur, beslenir; fakat bunun bir sırası ve usulü vardır.

Peygamber Efendimiz (s.a.v):"Yapacağınız bir hayra önce en yakınlarınızdan başlayın" [643] buyurmuştur.

Hz. Musa(a.s), Turisina’da Hak Teala ile özel konuşma yaparken;

“Ya rabbi! Ahirette benim komşum kimdir?” diye sordu. Cenab-ı Hak, ona,

“Ya Musa! Senin komşun, falan yerde, falan kasaptır” diye vahyetti. Hz. Musa (a.s) hemen bahsedilen kasabın yanına gitti. Kasap Hz. Musa'ya (a.s) iman ediyor fakat kendisini tanımıyordu. Hz. Musa (a.s) adama,

“Beni misafir eder misin?” diye rica etti. Kasap olur dedi, beraberce eve gittiler. Yemek zamanı gelince, kasap bir parça et pişirdi. Duvardaki asılı zenbili aşağı indirdi, içinde bulunan ve zayıflıktan iki büklüm olmuş bir kadına eti yedirdi, suyunu içirdi, üstünü başını temizleyip zenbile koydu. Hz. Musa (a.s),

“Bu senin neyindir?” diye sordu. Kasap, “Annemdir. İhtiyar olup bu hale geldi. Tek başına oturamayıp düştüğü için böyle zenbilin içine koydum. Her sabah, akşam bu şekilde hizmetini ben görüyorum” dedi. Kasap annesine yemek verirken, annesi,

“Ya rabbi, ben oğlumdan razıyım, sen de razı ol, oğlumu cennette Hz. Musa’ya (a.s) komşu eyle” diye dua ediyordu.

Hz. Musa (a.s) bu duayı işitti. Kasaba dönerek,

"Müjde sana, Allah Teala annenin duasınu kabul etti, senin günahlarını affetti ve seni cennette bana komşu yaptı” buyurdu.[644]

Ebü’d-Derda (r.a) anlatıyor: Resulullah(s.a.v)’in  şöyle buyurduğunu işittim:

“Baba (ve anne) cennetin orta kapısıdır. İstersen (onlara hizmetinle) bu kapıyı mahfaza et, istersen (onları inciterek) bu kapıyı terket”.[645]

Müberra dinimiz aile bireylerine veya akrabalık ilişkilerine ve hizmetine öylesine değer vermiştir ki,hizmetlerine koşmanın menfaatini ..

Bir adam Resulullah Efendimiz(s.a.v)’e gelerek,

“Ben büyük bir günah işledim, buna tövbe imkanım var mı?” dedi. Hz. Peygamber (s.a.v):“Annen var mı?” diye sordu. Adam,

“Hayır, yok” dedi.

“Peki teyzen var mı?” diye sordu. Adam,

“Evet, var” deyince Resulullah (s.a.v),

“Öyle ise ona iyilik yap (Ona yapacağın iyilik ve hizmet günahlarını temizler)” buyurdu.[646]

Sahabelerden bir tanesi, Hz. Peygamber’e gelip, “Anne babamdan hangisi daha fazla iyilik yapmama ve kendisiyle ilgilenmeme layıktır?” diye sorunca, rahmet Peygamberi (s.a.v) üç defa anneyi zikretmiş, dördüncüde,

“Anneden sonra baba gelir, sonra sırasıyla yakın akrabalarla ilgilenmek gerekir” [647] buyurmuştur.

Misallerde gösteriyor ki,hizmet etmeye en layık olanlar en yakınında olanlardır. Evindeki eşine,çocuklarına,beraber oturmasalar da  anne ve babasına,yakınlarına hizmet ve güzel muameleyi terk edip de başkalarına hizmet etmek ve bunun karşılığında bir şeyler umanlar bilmelidirler ki,yapılan işler sadece zülümdür. Zira birinci derecedeki hizmete layık olanlar mü’minin sorumluluk sınırındadır.

2-Gönül bağı ile bağlı olduğumuz aile: Aynı meşrebe mensup cemaat.

Hizmet edilecek ikinci grup,gönüldaşlık bağlarıyla bağlı olduğumuz meşrep veya cemaat mensubu olduğumuz kimselerdir ki,bunlarla manevi kardeşlik hukuku mevcuttur.

Bu grupta hizmet etmeye en layık olan mürşid-i kamildir.

İmam Sühreverdi (k.s) demiştir ki: “Sadık bir mürit şunu bilmelidir: Onun mürşidine karşı yaptığı bütün muamele ve davranış biçimi Resulullah  Efendimiz(s.a.v)’e yapılmış gibidir. Eğer mürit Hz. Peygamber’in zamanında yaşamış ve Efendimizle aynı mecliste bulunmuş olsaydı, ona karşı yapabileceği hürmet de ancak bu kadar olurdu. Onun için mürşide yapılan hürmet ve hizmetin Hz. Peygambere yapılmış bir hizmet gibi kabul edileceğini bilmek gerekir.” [648]

Hizmette benlik olmaz. Bir hizmet tek şahsa ait görülemez. Önce şunu bilmeliyiz ki bütün hayırların kaynağı Allah’u Teala’dır. Kuluna iyiliği ikram eden O’dur. Sonra, bir hayrın meydana gelmesi için tek sebep kulun kendisi değildir; bunun için bir çok sebep mevcuttur. Gökte meleklerin, yerde salih müminlerin hayır duaları, sevgi ve himmetleri unutulmamalıdır.

Hizmetteki başarıyı Yüce Allah’tan, kusurları ve noksanlıları ise nefsimizden bilmeliyiz. Bizim hizmeti değil, hizmetin bizi ayakta tuttuğunu ve ancak hizmetin içinde güzel kulluk yapabildiğimizi kabul etmeliyiz. Hizmet, Allah’u Teala’nın bir emaneti olduğu için; onu taşıyanlar ilahi himayede olurlar. Yüce Allah dinine hizmet edenlere özel olarak yardım edeceğini, onların ayaklarını hak yolda sabit tutacağını müjdelemiştir. [649]

Ebu Talib el-Mekki(k.s) bu konuda şu temel anlayışı tespit eder:

“Kim, Allah’u Teala’nın rızası için kardeş olmanın faziletini ve böyle bir muhabbetin derecesini iyice bilirse, bu yoldaki talep ve hedefine ulaşmak için, kardeşinin hallerine sabreder; ona teşekkür eder; kendisine yumuşak davranır; sıkıntılarına tahammül gösterir. Çünkü, kıymetli bir şeye talib olan kimseye onu elde etmek için en değerli şeylerini o uğurda harcaması gerekir.” [650]

Hizmette en önemli fedakarlık işte böyle olur.Hizmet ehli nefsini değil hizmeti düşünür. Hizmet ayağa kalksın diye, gerekirse nefsini ayaklar altına serer. Bu yolda Allah için tevazu gösterip alçak gönüllü olan kimselerin başı Arş’a değer. O kimseyi Yüce Allah sever, Hak aşıkları över. Bu şeref de ona yeter.

Öyleyse, hizmette iş ve yer seçilmez, verilen hizmet çeşidi ne olursa olsun onu ihlâs ve samimiyetle güç yettiği kadar yerine getirmelidir. Önemli olan Allah rızası için hayırlı bir işin içinde olmaktır. Hayırlı işlerde başkan olmak bir maharet olmadığı gibi, geri hizmetlerde koşan birisi olmak da utanılacak bir şey değildir.

Ben bu işte ancak başkan olurum, gerideki işlere bakmam, ben basit şeylerle uğraşacak adam değilim demek ciddi bir manevi hastalık alametidir.

Gönlü Allah’a bağlı kimsenin hizmette nasıl davranacağını Resulullah Efendimiz (s.a.v)  şöyle ifade buyurmuştur:

“Müjde olsun o kula ki, bineğini alıp Allah yolunda cihada ve hizmete çıkar. Başı açık, ayakları toz toprak içinde var gücüyle bu yolda koşar. Kendisine ordunun önünde gözcülük verilse onu hakkıyla yapmaya çalışır. Eğer ordunun arkasında geri hizmetleri verilse onu hakkıyla yapmaya çalışır. İleride veya geride hangi iş verilse o işin gereğini yapmakla meşgul olur.“ [651]

Bu hal gerçek hizmet ehlinin ahlakı olmalıdır. Bu gün amir olan yarın memur olabilir. Bir yerde müdürlük yaparken, öbür yerde tuvaletleri yıkamak, yolları temizlemek, sırtında çuval taşımak, soba yakmak, misafirlere hizmet etmek gerekebilir. Allah adamı her iki işi de gönül hoşluğu ile yapar, kimseden utanmaz, yaptığı işi basit ve gereksiz görmez. Amir iken kibre düşmediği gibi, misafirhanede fakirlere hizmet ederken de basit bir iş yaptığını düşünmez.

Hizmet ehli yumuşak ve güler yüzlü davranmalıdır. Sert ve kaba davranışlar ile hiç kimse başarıya ulaşmamıştır. Sevgi ile muamele şarttır. Hizmette karşımızdaki insanın davranışı değil, bu işin hatırı göz önünde bulundurulur. Hizmet ettiğimiz insanların sert ve geçimsiz olmaları karşısında, bize sadece daha fazla sabırlı olmak ve yumuşak davranmak düşer.

Hizmet içindeki kardeşler birbirlerine edep içinde şefkat ve merhametle davranmalı, acı sözden, asık yüzden çekinmeli, hizmet arkadaşları için istiğfar ve hayır dua etmelidir. Bir mümin diğer mü’min kardeşi için hayır dua ediyor ve Allah’tan onun affedilmesini istiyorsa, Allah’ın rahmetini üzerine çekmiş demektir. Hizmette asıl amaç, nokta kalplerin kaynaşmasıdır.

Unutulmamalıdır ki,Hak yolu, kardeşini kusuruyla birlikte sevme yoludur. Bu yol, vermeyene verme, gelmeyene gitme yoludur. Bu yol, canla başla hizmet edip sonunda kendi kusuruna istiğfar etme yoludur.

3-İman bağı ile bağlı olduğumuz aile: Bütün mü’min kardeşlerimiz

Kalpteki Allah sevgisini ispat etmenin bir yolu da ilahi emirleri yerine getirmek, diğer yolu ise müminleri Allah için sevmektir.

Bütün alemlere rahmet olarak gönderilmiş Hz. Rasulullah (s.a.v): “İnsanların en hayırlısı;insanlara en faydalı olanıdır.” [652] buyurarak; hayır aşıklarını insanların arasına girmeye ve hizmete teşvik etmiştir.

Nefislerimiz istemese de, bütün müminleri kardeş bilmeliyiz. Her mümine kalbimizde değer vermeli, meclisimizde yer açmalıyız. Çünkü, bizleri kardeş yapan Yüce Rabbimizdir.

“Müminler ancak kardeştirler. Öyleyse, kardeşlerinizin arasını düzeltin (sakın bozgunculuğa sebep olmayın),Allah’tan korkun ki, merhamet olunasınız.” [653] buyurarak mü’minleri birbirlerine kardeşlik bağıyla bağlamıştır.

Dünyevi çıkar ve hesaplarımıza uymasa da bütün müminleri kardeş bilip onlara kalbimizde değer, meclisimizde yer vermemiz icap etmektedir. İnsanın yaradılışındaki cevher, birlik ve hizmet içinde ortaya çıkar.

Allah rızasına aşık olanlar önce sıkıntı çekmeye hazır olmalıdır. Çile ve hizmet olmadan elde edilen sevgi, gerçek ve devamlı değildir. Herkes ilahi aşk ve imanının derecesini güzel kulluğu ile ölçebilir. Güzel kulluğun başında, farzları eda etmek ve haramlardan kaçmak gelir. Sonra, insanlara ve diğer varlıklara nasıl muamele ettiğimize bakmalıyız. Hadiste belirtildiği gibi, imanın en son mertebesi “lâ ilahe illallah” sırrına ulaşmaktır. İmanın ilk mertebesi ise Allah’a imandan sonra kullara hizmetle işe başlamaktır. [654]

Dinimizin bizleri sorumlu kıldığı ahlaka göre mümin, kardeşine kendi nefsi gibi sahip çıkmak ve onunla elindekini paylaşmak zorundadır. Yapılacak en küçük hizmet dahi, müminin diğer mümin kardeşini kendi nefsi gibi görüp gözetmesini, kendisi için sevdiği hayırları onun için de istemesi ahlakına ulaşmasına sebebiyet verecektir. İşte bu ahlâk ileri derecede bir imanın meyvesidir.

Ashab-ı Kiram, kardeşini kendi gibi sevme ve nefsi gibi gözetme makamında idi. Medineli Müslümanların Mekke’den gelen muhacir kardeşleri için yaptığı fedakarlık ve ikram, dünya tarihinde Müslümanların dışında hiçbir toplumda görülmemiştir, görülemez de. Çünkü onların yaptıklarına, ancak kalbi tamamen kuşatan ilahi aşk ve tam bir ihlasla güç yetirilebilir. O ilahi aşk ve ihlas da, sadece Fahr-i Alem(s.a.v)’ın Rehberi olduğu iman, takva ve edep mekteplerinde elde edilir.

Onun içindir ki,halkın çilesini çekmek bütün peygamberlerin en başta gelen sünnetidir. Onlar, Allah rızası için hayatları boyunca halkın içinde olmuşlar, dertleri ile dertlenmişler,onların zahmet ve yükünü çekmişlerdir. Peygamberlerin sultanı Resulullah Efendimiz(s.a.v),yeri Arş-ı A’la ve cennet iken yeryüzündeki insanların arasında zahmet çekmeyi tercih etmişti.

Öyleyse mü’minlere iman bağıyla bağlı olan bir mü’min bağlılığının esaslarını hizmet ederken göstermeli ve Peygamber efendimiz(s.a.v)’in izinden gitmelidir.

4-İnsanlık bağıyla bağlı bulunduğumuz aile: Bütün insanlık.

Allah dostları, alemlere rahmet olan Hz. Muhammed (s.a.v) Efendimizin meşrebi üzere hareket etmeyi en büyük gaye edinmişlerdir. Efendimiz (s.a.v) hiçbir ayırım yapmadan bütün insanları muhatap almış ve hepsine rahmet olmuştur. Muhataplarına dost veya düşman diye değil, Allah’u Teala’nın kulu gözüyle bakmıştır. Davet ve terbiyesinde fakir zengin ayırımı yapmamıştır. Kavimcilik taassubuna düşmemiştir. Kimseyle şahsi çıkar kavgasına girmemiştir. Sonu cennet olan hizmetine karşılık kimseden ücret talep etmemiştir. Yaptığı iyilikleri kimsenin başına kakmamıştır, hiç kimseyi minnet altına sokmamıştır. Her şeyini Allah sevgisi ile başlatmış ve onunla bitirmiştir. Onun en büyük sünneti, başkasının yükünü çekmek, ihtiyaçlarını gidermek ve yüzünü güldürmektir.

İşte bütün hayatını Allah için halka hizmete adayanlar ve bununla Allah rızasını arayanlar, Efendimiz(s.a.v)’in bu meşrep ve mesleğini iyi tanımalıdır. Resulullah Efendimiz (s.a.v)  bütün insanlığı hizmet hedefi göstermiş ve şöyle buyurmuştur:

“Bütün halk Allah’ın bir ailesi durumundadır. Bu aile içindeki insanların en hayırlısı onlara en faydalı olandır.” [655]

Arifler demişlerdir ki: “Bütün mahlukat,kendisinin çoluk çocuğu durumuna gelmedikçe insan sofi olamaz.” [656]

5-Bize emanet edilen varlıklar: Hayvanlar ve kainat.

Dinimiz İslâm’ın terbiyesinde bir kimse, kendisine zararı olmayan hiçbir hayvana vuramaz, onu korkutamaz, yuvasını yıkamaz, yakamaz. Usulünce kesim ve avlanma durumu hariç, zararı olmayan bütün hayvanlar koruma altındadır. Ancak bir hayvan insanlara ve çevreye zarar vermeye başlarsa ona en kolay yoldan engel olunur; icap ederse öldürülür.

Büyük veli Fudayl b. İyaz (k.s):“Bir kul, bütün insanlara iyi muamele etse, fakat kümesindeki tavuğa kötü davransa, o kimse iyilerden sayılmaz.” [657]

Bir kedi yüzünden cehenneme giren kadının haberi çok ibret vericidir. Peygamber Efendimiz(s.a.v)’in  bildirdiğine göre, önceki ümmetlerden bir kadın evindeki kediyi bir yere hapsetti, ona yiyecek vermedi, serbest de bırakmadı ki hayvan başının çaresine baksın. Bu halde hayvan açlıktan öldü; bu zulmü yüzünden kadın cehenneme girdi.[658]

İnsan, dışarıdaki her hayvandan sorumlu değildir; fakat koruma ve hizmetine aldığı her hayvandan sorumludur. Bu hayvanın yemesi, içmesi, sıhhati, kesim hayvanı ise zamanı gelince güzel bir usulle kesimi sahibi üzerine bir haktır.

Açlıktan sırtı karnına yapışmış bir hayvanı gören rahmet Peygamberi (s.a.v), hemen durdu, insanları uyararak şöyle buyurdu:

“Şu dilleri bağlı hayvanlar hakkında Allah’tan korkun; onlara güzelce binin ve onları güzelce kesip yiyin; onları böyle aç ve bitkin bırakmayın.” [659]

Hayvanın hakkı onu yaratıldığı hizmet alanında kullanmaktır. Hayvanları oyun eğlenceye alet etmek, hedef yapıp atış talimi yapmak, onları birbiri ile dövüştürmek, hayvana lanet okumak yasaktır.[660]

Ayrıca, hayvanın bakımını güzel yapmak, onu aç susuz bırakmamak, yük hayvanı ise haddinden fazla yük yüklememek gerekir.

Eti için beslenen hayvanı keserken yüce Allah’ın adını zikretmek, keskin bir bıçakla güzelce kesmek hayvanın sahibi üzerindeki hakkıdır.

Bütün bunlarla birlikte onları bizim emrimize ve hizmetimize veren rabbimizi tanımak, O’na çokça şükretmek, O’nu tesbih ve zikretmek en temel haklardandır. Bunlar yapılmazsa Allah korusun insan, etini yediği, üzerine bindiği hayvandan aşağı bir dereceye düşer.

Hayvanların haklarından biri de onların üzerinde zuhur eden ilahi ayetleri, yaratıcı kudretin tecelli ve cilvelerini seyretmek, onlardaki sırrı düşünüp ibret almak ve böylece bir çeşit fikir, zikir ve şükürle ibadet yapmaktır.

Hayvanlar yüce Allah’ın hizmet ordusudur; onlarla insanlara hizmetler sunduğu gibi, bazen onlarla zalim insanlara ceza da verir. Kuşlarla Ebrehe’nin ordusunu, sinekle Nemrud’u, çekirge ile bazı azgın kavimleri helak ettiği gibi…

Bir gün Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman (rah), devrinin şeyhülislamı Ebüssuud Efendi’ye (rah) şiir halinde şöyle bir soru sormuş:

"Meyve dalına konsa bir karınca,

Vebali olur mu karıncayı kırınca?"

Ebüssuud Efendi (rah), kendisine yine şiir şeklinde şu cevabı göndermiş:

“Yarın Hak divanını kurunca,

Kanuni’den hakkın alır karınca.”

Bu ilahi bir kanundur. Ahirette Hakk’ın divanı kurulunca öyle bir adalet uygulanır ki kimsenin zerre kadar hakkı zayi olmaz. Birbirine haksızlık eden hayvanların arasında bile kendi hallerine uygun ödeşme yapılır. Bunun için bilerek bir insana ve hayvana haksızlık etmekten sakınmalıdır.

Velilerden Ebu Süleyman Havvas (k.s) şu olayı anlatır:

Bir merkebe binmiş gidiyordum. Sinekler merkebin başına konup onu rahatsız ediyorlardı. O da başını yere eğip duruyordu. Ben de elimdeki sopa ile başına vuruyordum. Bir ara merkep başını kaldırarak bana,

“Vur bakalım, bir gün senin başına da aynı şekilde vurulur!” dedi.

Olayı nakleden Hüseyin Razi, Ebu Süleyman’a, “Gerçekten bu olayı yaşadın mı?” diye sorunca, Ebu Süleyman, “Evet, senin beni işittiğin gibi ben de merkebin söylediğini işittim” demiştir.[661]

İnsan olsun hayvan olsun hepsinin bir hakkı var. İnsanlar gibi hayvanlar da birer emanettir. Yaratan her şeye şahittir. Onun mülkünde yaşıyoruz, hak sahibi O’dur. Öyleyse O’nun yarattığı bütün varlıklara nasıl davranacağını O’ndan öğrenip, ölçüyü bilip, dikkat edilmelidir..

Unutulmamalıdır ki,yeryüzündekilere merhamet edene,göktekiler de merhamet eder. Acıyana acınır. Seven sevilir.

Bu açıklamalardan sonra bilinmelidir ki,Herkes bu grupların haklarını ödediği ölçüde mü’mindir,ariftir,sofidir, safidir.

Zira,mürşid, müridin olgunluk seviyesini insanlarla geçimi ve halka hizmeti ile ölçer. Güzel geçim ve hizmet kadar insanın cevherini ortaya koyan hiçbir şey yoktur. İmandan sonra her mümin güzel ahlakı ile ölçülür. Güzel ahlak, Yüce Allah’ın ve halkın haklarını güzel korumaktan ibarettir. Bununla herkesin niyeti, kabiliyeti, aklı, ilmi ve ulaştığı terbiye seviyesi belli olur.

Abdurrahman-ı Tahi Hz.leri şöyle buyurur: “Nispet (manevi feyiz ve yardım) hizmete göredir. Hizmetteki ilahi rahmet hiçbir şeyde yoktur. Nakşibendi tarikatında rahmete sebep olacak her türlü amel ve hizmet vardır. İbadet için evine kapanıp halkın hizmetinden kaçan kimse, pek çok hayırdan mahrum kalır. Sadece zikirle yetinmek olmaz. Mal ve can ile Allah yolunda cihat ve gayret etmek gerekir.“ [662]

Önemli not:

Mü’min,hizmet işlerini gücü yettiği kadar üstlenmeli ve hizmette sorumlu olduğu zamanda herkese gücü kadar yük yüklemelidir. Hakkını veremeyeceği hizmete talip olunmamalıdır. Verilen hizmetin başında sadakat ve sabırla beklemelidir. Hemen sonuç alamadım diye üzülmemelidir. Bir işi veya ibadeti gücü kadar yaptıktan sonra kalan kısmından kimse mesul olmaz. Yeter ki, bilerek kusur işlenmesin, iş ihmal edilmesin.

---

[629]-Zilzal suresi ayet-6-8

[630]-S. Muhammed Saki Erol,Hayat Dengemiz,151-152-153 (Kısaltılarak alınmıştır)

[631]-Bkz:Kehf suresi ayet-49;Enbiya suresi ayet-47

[632]-Buhari, Edeb,34,Zekât,10,Tevhid,36

[633]-Ebu Ya'la, el-Müsned, VI,65;Heysemî, Mecmau'z-Zevaid, VIII,191;Beyhaki, Şuabu'l-İman, no:7658;Suyuti, Camiu’s-Sağîr, no:4044;Acluni,Keşfu’l-Hafa,no:1252

[634]-Buhari, İman,4-5;Müslim, İman,64-65;Ebu Davud, Cihad,2;Ahmed, Müsned,II,400

[635]-Said b. Mansur,Sünen,No:2406;İbnu’n-Nahhas,Meşariul-Eşvak,I,314

[636]-Ebu Davud,Edeb,57;Tirmizi ,Birr,16;Ahmed,Müsned,II,301;Hakim,Müstedrek,IV,248

[637]-Hakim,Müstedrek,II,91

[638]-S. Muhammed Saki Haşimi,Arifler Yolunun Edebleri,140

[639]-Ahmed Sıddıki, Şah-ı Nakşibend,107

[640]-Safi, Raşahat,263-264

[641]-İslam Alimleri Ansiklopedisi, IV,16;Feridüddin Attar, Tezkiretü'l-Evliya,II,146

[642]-İmam Rabbani, Mektubat,29. Mektup

[643]-Nesai,Zekat,51;İbn Hibban Sahih,no:3341;Beyhaki,es-Sünenü’l-Kübra,VIII,345

[644]-S. Muhammed Saki Erol,Aile Saadeti,145

[645]-Tirmizi,Birr,3(no:1900);İbn Mace,Edeb,1(no:3663)

[646]-Tirmizi,Birr,6

[647] Tirmizi,Birr,1;Ebu Davud,Edeb,120;İbn Mace,Edeb,1;Ahmed,Müsned,V,3,5

[648]-Sühreverdi,Gerçek Tasavvuf,528

[649]-Muhammed suresi ayet-7

[650]-Ebu Talib el-Mekki,Kutu’l-Kulub,II,216

[651]-Buhari,Cihad,70

[652]-Tabaranî,el-Mu’cemü’l-Vasît,No:6023;İbnu Ebi’d-Dünya,Kitabu Kazai’l-Hâce,Had.No:37

[653]-Hucurat suresi ayet-10

[654]-Hadisin tamamı şöyledir:“İman yetmiş küsür kısımdır. En faziletli kısmı “lâ ilâhe illallah”, en alt derecesi yoldaki bir eziyeti kaldırmaktır. Haya da imandan bir şu’bedir.” Buhari.İman,3;Müslim,İman, 57-58;Ebu Davud,Sünnet,14;Nesai,İman,16;İbnu Mace,Mukaddime,9;Ahmed,Müsned,II,414-442

[655]-Ebu Ya'la, Müsned,No:3302;Bezzar,Müsned,No:1949;İbnu Hacer,el-Metalib,No:897.Heysemi,Mecmau’z-Zevaid,VIII,191

[656]-Ebu Abdurrahman es-Sülemî,Risaleleri(Adabu’s-Sufiyye),68

[657]- Kuşeyri,Risale,667

[658]-Buhari,Bed’ü’Halk,16;Müslim,Selam,151

[659]-Ebu Davud,Cihad,44

[660]-İlgili hadisler için Bkz:Müslim,Birr,80;Ebu Davud,Cihâd,50-51;Tirmizi,Cihad,30

[661]-Kuşeyri,Risale,569

[662]-Abdurrahman-ı Tahî,İşaretler,188