evliya makamları

ONÜÇÜNCÜ BAB

DÖRT UNSURA DÖRT NEBİNİN MAZHAR OLUŞUNU İZAH EDER

Hakk Teâlâ dört unsur yarattı. Her unsu­ra bir Nebî düştü:

Âdem aleyhisselâm

Nuh aleyhisselâm

Musa aleyhisselâm

İsâ aleyhisselâm

Bunların her biri bir unsura mazhar düşmüştür.

Âdem aleyhisselâmın ilk (kalıbı) varlığı topraktan yaratıldı.

Nuh aleyhisselâmın mazharı su idi.

Musa aleyhisselâmın mazharı ateş idi.

İsâ aleyhisselâmın mazharı da hava idi. Fakat, Muhammed sallallâhü aleyhi ve sellem dört unsura da maz­har idi. Zahir varlığında dördü de tamamlan­mıştı.

Ancak, zikr olunan peygamberlerin kalıp (vücut) larına ruh sonradan taalluk etti (gel­di). Öyle ise bu durumda, Âdem aleyhisselâmın ilk varlığının toprak olmasının hikmeti, mazharının (toprak) olmasıdır.

Nuh aleyhisselâmm toprağında “su” luk olduğundan dolayı dünyayı tufana verdi..

Zira, tasarruf sahibinin varlığında hangi unsur fazla olursa onun zamanında o (unsu­ra) ait şeyler meydana gelir. Eğer Nuh aleyhisselâm unsurların dördüne de mazhar düşseydi ondan gazap gelmezdi. Çünkü o yalnız bir unsura mazhar düştü. Diğerlerine mazhar olmadığın­dan gazaba gelip dünyayı tufana gark etti. Çünkü tümüyle su hükmünde idi. -Allah Teâlâ’nın emri ile- Fakat diğer unsurlara mazhar düşmüş ol­sa idi dua edip dünyayı tufana gark ederek kendini ahirette mesul etmezdi. Ancak, sonra­dan pişman olup istiğfar ettiği meşhur (ma­lûm) dur.

Musa aleyhisselâmın mazharının ateş oldu­ğuna da sebep ve amil şudur ki: O son de­rece gazaplı idi. Gazaba gelerek mübarek lisa­nına gelen her sözü söylerdi. Ateşlik tarafı ga­lip idi. Onun için de gazaplı idi. Nübüvvet gel­meden önce Mısırda bir insan helak etti.

İsâ aleyhisselâmın ise unsuru hava idi. Çün­kü Allah Teâlâ kendi azameti ile onun hak­kında “Rûhullah” demiştir. Ruh ise havadan ibarettir. Ruhun vechi çoktur, izah edilmiş ol­sa söz uzar.

Yine, felekler sayısınca İsâ aleyhisselâmın namında havalık galiptir.

Bir vechi de şudur: İsâ aleyhisselâmın varlığında havalık üstün olduğundan riyazet kuvveti ile felek’e çıktı. Çünkü vücudunda ağırlık yoktu. Letafet var idi. Hava ise latiftir. Ancak cis­minde hava üstün geldiğinden felek’e çıktı. Zira hava felek’e yetişmeye dek yerde dura­maz.

Fakat Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem hazretlerinin mübarek cisminde dört unsur da mutedil bir şekilde bu­lunmaktaydı, dediklerinin sebebi şudur ki; Hakk Teâlâ on sekiz bin âlemi Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem haz­retlerinin mübarek ruhundan vücuda getirdi. Onun mübarek ruhu ise on sekiz bin âlemin aslıdır. Varlığının sarayına gelinceye dek itidalde (tam olgunluk) yaratıldı.   Hiç bir Nebî’nin dört yârı (arkadaşı) yoktu. Sadece Rasûlûllah hazret­lerinin vardı. Çünkü dört yâr (yoldaş) açıklanan dört nebîye işarettir.

Dört yâr (cihar yâr-ı güzin) in ilmi o dört nebide vardı. Ayrıca, dördü dört unsurun maz­harı idi.

Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem hazretleri bunların dördünün aslı idi. Çünkü dört unsur Ruh-ı Muhammediden varlığa gelmiştir. Varlığa gelen o dört unsur, Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellemin ashabı olan dört yârdir.

ONDÖRDÜNCÜ BAB

MÜŞAHEDE MAKAMINI İZAH EDER

Müşahede makamı öyle bir makamdır ki: Veli, Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem hazretlerinin mübarek ruhu­na nazar edip müşahede de bulunur.

Zâtullahtan feyizlenerek Levh-i Mahfuz (Kader Kitabı) üzerinde nakş olunan dünyada mevcut her ilmi görür, okur. Fakat izhar etmez. Ancak Hakk Teâlâ tarafından tecellinin galip olduğu bir sırada ihtiyarız olarak izhar eder. Gayr-i ihtiyari sözler söyler. Sonra aklın hudutları içine gelince istiğfar eder. Veli, o halde iken söylediği sözlerde Hakk dergâhında mağdur­dur. Çünkü onun gayr-i ihtiyari söylediği Hakk’ın ilminde mevcut idi. O söz ondan gele­cek idi. Allah Teâlâ’nın ilminde olup da ezelde takdir edilen her şey mutlaka gelecektir. Ancak, Hakk’ın rızası olmadığı şey müstesnadır. Hakk’ın rıza gösterdiği her şey mutlaka olur. Olmaz demek hatadır. Neûzûbillah.(Allah Teâlâ’ya sığınırız.)

Evliyaullah öyle kimselerdir ki, Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem hazretleri onlarla iftihar etmiştir, Evliya katında kudret makamı Evliyaullahın, Levh-î Mahfuz üzerinde nakş olunan hattı (yazıyı) bilmesidir.

Her ne kadar kudret Hakk’ındır, Enbiyaullah’ın varlığından meydana gelir ise de şimdi kudret makamı evliyanındır. ZİRA BU GÜNLER VELAYET DEVRİDİR. Evliyada sürülen Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem hazretlerinin nübüvvetidir.

Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem ahirete intikal eder etmez nübüvvet biiznillâh (Allah Teâlâ izniyle) velayete tebdil (değiştirildi) olun­du, Nübüvvetin hikmeti tamam oldu. Velayet devri ortaya çıktı. Evliyada sürülen kudret Ruh-ı Muhammedinindîr. Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem hazretle­rinin Ruhî kudreti evliyada zahir oldu. Evli­ya, dünya arzularından nefsini o zaman keser ki, Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem mübarek ruhuna nazar eder. Fakat cemâli müşahede etmeyince ahiret ve cennet arzularından geçmez.

“ Kudreti var evliyanın kudreti.
Taşa dil verir dilerse kudreti.

Mu’cizatı Musa’nın âhir â’yan.
Ejderha kıldı asâyi bî-gümân.

Kurdet-i Hakk’dur eğerçi bîgüman.
Musa dilinden olurdu ol hemân.

Musa’ya Hakk’dan verilmişti rıza.
Kim ne dilerse olaydı ol asâ.

Evliyayı sanma kim ol serseri.
Her sözü söyler dilinde serseri.

Gördüğü ilmdir levh üzre yakîn.
Söylediği onun ey Sultan-ı dîn.

Gördüğün söylenene Hakk’dan günah.
Olmaya kim Evliyadır bî-günah.

Evliya’dır Hakk’ı her şeyde gören.
Evliyâdan erdi hem Hakk’a eren.

Bilmek gerektir kim şimdiki demde
Kudret evliyanındır.”

Akşemseddin

ONBEŞİNCİ BAB

EVLİYAULLAH’IN CENNET ARZUSUNDAN GEÇTİĞİ MAKAMI İZAH EDER

Evliyaullah, Rasûlûllah hazretlerinin mü­barek ruhundan zâtı müşahede ederek o ma­kamda varlığını fenâ kılar. Bu sırada ona se­kiz cenneti verseler kabul etmez. Çünkü, o fenâ bulan (fani olan) varlığa Allah Teâlâ’nın zâtına ait ilimden öyle zevk hâsıl olur ki, Ömrü ol­dukça aklın hudutlarında yürümez. Dünya hal­kı ona deli der. O fariğdir (her şeyden uzak­tır, vazgeçmiştir). Dünyanın varından geçer.

Bütün eşyada tasarrufu vardır. Fakat beşer suretinde deli (divane) şeklinde yürür, kim­se ona sahip çıkmaz (arkadaş olmaz, yanında bulunmaz).

ONALTINCI BAB

SALÂT (Namaz) MAKAMINI İZAH EDER

Yâni; Evliya namazını nasıl kılar?

Evli­yaullah Tekbir getirince “Allahü ekber” dediğin­de Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem hazretlerinin nurunu görürler. O mübarek ruha karşı dururlar. Yerde ve gök­te Hakk’tan başka bir şey görmezler. Kalpleri­nin tecelliyatında Hakk’tan başka bir şey kal­maz.

Eğer o, sıfata nazar edip teveccüh ederek namaz kılarsa namazı zahirîdir. Eğer zâta nazar edip teveccüh ederek namaz kılarsa onun namazı hakikidir. Fikirsiz namaz, budur. Bu makamda kılınır, başka vakitte kılınmaz. Hâslar namazıdır,

İşte, evli­yanın namazı böyledir.

ONYEDİNCİ BAB

MARİFET SAHİBİNİN MAKAMINI İZAH EDER

Marifet sahibi, evliya katında velayet sa­hibi değildir. Zira marifet ilimdir. Velayet ayn’(asıl-öz) dır. Marifet sahibi, her şeyin sıfatını görür, hakikâtini görmez. Çünkü her şeyde bir haki­kât vardır. Abes değildir. Velayet sahibi ise her şeyin hakikâtini görür.

Hem evliyaullah katında Hak şudur ki:

Bir şey bir şeye itikat etse, itikat eden ve iti­kat edilen mahbubdur (sevgilidir). Açık olan budur.

“Marifet iki çeşittir;

Birisi ilme-l’ yakîn ehlinin marifetidir.

Diğeri ise ayne-l’ yakîn ehlinin marifetidir.

İlme-l’ yakîn ehlinin marifeti zahiri ilimdir. Bu kişilerin sohbetleri sıradandır.

Söyledikleri sözlerin hakikatini bilmezler. Hemen Allah Teâlâ kitabında böyle buyurmuştur,

Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem hazretleri şöyle buyurmuştur veya büyük evliyalar şu şekilde buyurmuştur, derler; fakat işin aslını, hakikâtini göremezler.

Ayne-l’ yakiyn ehli ise o kimselerdir ki Hak Tealanın kelamının hakikatini, Hz. Muhammed sallallâhü aleyhi ve sellemin kelamının hakikatini ve büyük evliyaların hakikatini ayne-l’ yakîn olarak levh-i mahfuzda görürler, okurlar. Bu okumalardan elde ettikleri bilgileri ise kapasiteleri ölçüsünde talep eden kişilere aktarırlar. Zira her kişinin aklı aynı derecede suluk edemez.

Nitekim Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem Hazretleri bu hususla ilgili şöyle buyurur.

“Avamm-ı Nas’a akılları miktarıncasöyleyin.”

Ayne-l’ yakîn ehli, marifetullah’ı her kişiye söylemezler. Bu marifet sahibi olan evliyalar tertip üzere olan velilerdir.

Tertip üzerine olan velilerin şu şekildedir.

Üçler: Üçlerden birisi; Kutb-ı âlemdir. (En üst olan) diğer ikisi ise halifelerdir. Bu iki halifeden birisi ise mürid-i makbûl olandır ki; Kutb-ı âlemden sonra kutb olur ve tahta geçer. kutb-ı âlem onsekizbin âleme hükmeder.

Yediler: Yediler, Kutb-ı âlemin yedinde olan ve âlemde tasarruf eden velilerdir. yedilerden birisi kutb’a halife olur.

Kırklar: Kırklar da tasarruf sahibi velilerdir. Yedilerden birisi görevini tamamlasa kırklardan bir veli o velinin yerine geçer.

Üçyüzler: Bir vakit gelip de kırklardan birisi görevini tamamlarsa üçyüzlerden bir veli, o velinin yerine geçer.

Binler: Üçyüzlerden bir veli vakti gelip te görevini tamamladığında; Binlerden bir veli, o velinin yerine geçer. Binlerden bir veli de vakti gelip görevini tamamladığında, Bu sefer bu âlem halkının bir kabiliyetlisi o velinin yerine geçirilir.

Tertib-i evliya budur.

ONSEKİZİNCİ BAB

TEVHİD NEDİR VE NASIL MAKAMDIR? ONU İZAH EDER

Tevhid öyle bir şeydir ki; Mürid bunun­la her şeyi görür. Bu sıfatın bir hakikati var­dır. Abes (boşuna) değildir. Kesrete nazar eder. Zira, her şeyde bir hakikat vardır. Hâli değildir.

Kur’ân-ı Kerim’de Hakk Teâlâ şöyle buyu­rur: “O, (Allah) her şeyi ihata edicidir.”[6]

Çünkü, Hakk Tealâ’nın her şeyde ihatası mevcuttur. Eşyanın hepsinin hakikati hakdır. Tam tevhid budur.

Fakat sıfatların tevhidinde ise, her şey bir isimle muttasıftır. Ve her isim müsemmânın hakikatidir. Çünkü ismin müsemmâsına tasarrufu geçer. Her insanda kesreti de var­dır, vahdeti de vardır. Her kesretin bir ismi var­dır. Her şey de malûmdur.

Sıfata ait tevhidi bilmiş olanlar, ismin müsemmâsına tasarrufu hakikattir derler. Her ne kadar zat bütün tenzihlerden münezzehse de hak şudur ki:

Güneşin zerrede müdahalesi vardır. Fakat zatla değildir. Zira zatın müteayyinesinin kendi zahirdir. Zerreden münezzehdir.

Evet, ne zaman güneşin zâtı kaybolsa zer­re de yok olur, görünmez.

Her ne kadar her şeyde bir hakikat var­sa da Hakk’tan hâli değildir. Fakat zât münezzehdir. Varlığın hepsi Hakk’ındır. Başkası yok­tur. Ancak vahdetin ilminde kesret mündemiçtir (mevcuttur). O, ezeli, zahiri ve bâtını görür. Hakiki Tevhid budur. Yine o, her şeyde hicafa­pız olarak zâta nazar eder, visale yetişir, vus­lat bulur. Kur’an’da buyurulan şu makamı ka­zanır:

“Ne tarafa çevrilirseniz Allah’ın vechi oradadır.” [7]

Her hangi bir eşya mâni olup perde teşkil etmez, kendisi temkin bulmuş olur. Bu makamlar evliyanındır.

Sıfatların tevhidi marifettir. O, sıfatların tevhidini bilmekle veli olmuş olmaz. Sıfatların tevhidi, her şeyin zahirini görür, hakikatini görmez. Eğer eşyanın zahirini gören veli ol­saydı hiç kimse azaba müstahak olmazdı.

Kur’ân-ı Kerim’in işaretiyle cennet ve cehennem de haktır.

Bu durumda anlaşılıyor ki: Tam tevhidi bilmeyince, sıfatlara aid tevhidi bilmekle veli olunmaz. (Başka nüshada bu bilgilerde vardır)

Tevhid iki kısımdır.

Birisi aâmdır, diğeri hasdır,

Tevhid-i Âmm (umum)da sâlik “Lâ ilahe illallah” “Allah’tan başka ilah yoktur”, der. Yani sıradan ve ilimle olan tevhid şeklidir. Bunun gibi ilimle olan tevhid’e; tevhid-i âmm denir.

Tevhid-i hâs da ise sâlik her şeyin hakikatini ayne-l’yakîn ile gördükten sonra, terakki eder. Kelime-i Tevhid’in hakikatini ayne-l yakîn görür ve Allah Teâlâ’dan başka bir ilah olmadığını hakkıyla idrak eder. O vakit eşyadan gayrısının varlığı Hakk Teâla’nın varlığında yok olur. Yalnızca Hakk Teâlâ’nın vücûdu var kalır. Zaten Hakk Teâlâ’nın vücûdunun dışında hiçbir varlık (vücut) yoktur. Nitekim Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem Hazretleri buyurmuştur ki;

“Tevhid Allah Teâlâ’dan gayri hiçbir şey görmemektir.”

Bu sebepledir ki hakikatte Allah Teâlâ’dan başka hiçbir şey yoktur.

İşte sâlik Tevhid-i Hass’a kadem bastığında (yükseldiğinde) bu hadis’in (sonradan yaratılanın) hakikâtini Ayne-l’yakîn olarak anlayacak ve Hak Teala’dan başka hakikatte kimsenin varlığı yoktur. Yalnız Hak Teâla vardır. İşte o vakit sâlik âlim olur.